Коррупсия яке аз мушкилоти асосии ҷомеаҳои муосир маҳсуб меёбад ва метавонад рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсиро ба таври ҷиддӣ маҳдуд кунад. Таҳлилҳои ҷаҳонӣ нишон медиҳанд, ки сатҳи баланди коррупсия ба паст шудани эътимоди шаҳрвандон ба мақомоти давлатӣ, суст шудани сармоягузорӣ ва суқути низоми ҳуқуқӣ оварда мерасонад. Ба ин далел, мубориза бо коррупсия барои ҳама давлатҳо, аз ҷумла Тоҷикистон, вазифаи афзалиятноки стратегӣ ба ҳисоб меравад. Дар доираи мақола, диққат ба се самти асосӣ дода мешавад: қонунгузорӣ ва меъёрҳои дохилӣ, механизмҳои идоракунии давлатӣ ва ҷомеавӣ, ҳамчунин таҷрибаи байналмилалӣ ва ҳамкории байналмилалӣ барои муқобила бо коррупсия.
Қонунгузорӣ ва меъёрҳои зиддикоррупсионӣ
Қонунгузорӣ пояи муқобила бо коррупсия мебошад, зеро он ҳуқуқ ва масъулияти мақомоти давлатӣ ва шаҳрвандонро муайян мекунад. Қонунҳои зиддикоррупсионӣ бояд як қатор вазифаҳо ва хусусиятҳоро дар бар гиранд:
Муқаррар намудани намудҳои коррупсия ва ҷазоҳо
Коррупсия ба шаклҳои гуногун тасниф мешавад: фасод, ришвагирӣ, истифодаи манфиати шахсӣ аз мақоми давлатӣ, вайрон кардани қонунҳо барои фоидаи шахсӣ. Дар Тоҷикистон Қонуни “Дар бораи мубориза бар зидди коррупсия” (солҳои 2004 ва сипас бо ислоҳот) ин намудҳоро муайян карда, ҷазоҳо барои онҳо, аз ҷумла маҳрумият аз озодӣ, ҷарима ва манъи ишғоли мақоми давлатӣ, пешбинӣ мекунад.
Ташкили органҳои махсуси зиддикоррупсионӣ
Масъулияти муқобила бо коррупсия ба мақомоти махсус, аз ҷумла Кумитаи мубориза бо коррупсия назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон, тааллуқ дорад. Ин идораҳо мустақилона тафтиш ва ҷазо додани фасодкоронро амалӣ мекунанд.
Ҳамчунин, дар бахши хусусӣ қонуни зиддикоррупсионӣ ҷорӣ шудааст. Масалан, ташкилотҳои бузурги давлатӣ ва хусусӣ вазифадоранд сиёсати зиддикоррупсионӣ дошта бошанд ва кормандонро дар бораи меъёрҳо огоҳ созанд.
Механизмҳои идоракунии давлатӣ ва ҷомеавӣ
Механизмҳои зиддикоррупсионӣ на танҳо қонуниро татбиқ мекунанд, балки низоми идоракунии шаффоф ва ҳисоботдиҳӣ таъсис медиҳанд. Дар Тоҷикистон чунин механизмҳо мавҷуданд:
Назорати молиявӣ ва аудит
Ҳисоботи молиявӣ ва аудитҳои мунтазам ба пешгирӣ аз фасод мусоидат мекунанд. Масалан, мақомоти давлатӣ ҳар сол ҳисоботи хароҷоти буҷетро нашр мекунанд ва ин барои ошкор кардани фасодкорон заминаи ҳуқуқӣ фароҳам меорад.
Системаи ҳифзи ошкоркунагон (whistleblower)
Шаҳрвандон ва кормандони давлатӣ метавонанд фаъолияти фасодкоронро ошкор кунанд ва таҳти ҳимояи қонун қарор гиранд. Дар Тоҷикистон қонунгузорӣ барои ҳифзи онҳо пешбинӣ шудааст.
Таълими зиддикоррупсионӣ
Кадрҳои давлатӣ ва шахсони мансабдор бояд бо меъёрҳои зиддикоррупсионӣ ва қонунҳои дахлдор шинос бошанд. Вазоратҳои маориф ва марказҳои тадқиқотӣ курсҳои махсуси таълимӣ ташкил медиҳанд.
Низоми шаффофияти қарорҳо
Барои пешгирӣ аз фасод, қарорҳои муҳим ва қарордодҳои давлатӣ бояд ба таври ошкор ва бо дастрасии оммавӣ пешниҳод шаванд. Масалан, дар Тоҷикистон порталҳои давлатии иттилоотӣ барои чунин мақсад истифода мешаванд.
Таҷрибаи ҷаҳонӣ
Таҷрибаи кишварҳои гуногун нишон медиҳад, ки барои кам кардани коррупсия якҷоя кардани қонунгузорӣ, идора ва ҷомеа зарур аст:
