«ШОҲНОМА» -САРЧАШМАИ ТАРБИЯИ МАЪНАВИИ ҶОМЕА

«Шоҳнома» танҳо китоби базму разм, диловарию қаҳрамонӣ ва ривояту афсона нест. Вай пандномаи беназир, ахлоқнома ва дастури омӯзандаи хулқу атвори ҳасана, хислат ва хусусияти неки инсонӣ аст.

                                             Эмомалӣ Раҳмон

«Шоҳнома» яке аз ёдгориҳои бузурги адабиёти форсу тоҷик буда, Ҳаким Фирдавсӣ онро солҳои 970-1005 дар давоми 30-35 сол навиштааст. Ин асар аз 60 ҳазор байт иборат буда, бузургтарин ҳамосаи ҷахонӣ ба ҳисоб меравад. Чуноне ки эроншиноси машҳури немис Гелмут Рейтер қайд мекунад: «Дар олам ягон халқ мисли тоҷикон чунин эпос надоранд, ки тамоми таърихи ин халқро дар бар гирифта бошад».

Муқаддимаи «Шоҳнома» аз бобҳои «Гуфтор андар ситоиши хирад», «Ситоиши паёмбар ва ёронаш», гуфторҳо дар офариниши олам, мардум фароҳам омадааст. Ҳамоса аз се бахш иборат аст: 1) асотирӣ, 2) паҳлавӣ, 3) таърихӣ.

Дар бахши якум якчанд шоҳон- Пешдодиён аз қабили Каюмарс, Ҳушанг, Таҳмурас, Ҷамшед, Заҳхок, Фаридун ва дигарон амал менамоянд. Дар замони ин шоҳон мардум унсурҳои маданият, тарзи зиндагӣ, тайёр кардани хӯроку пӯшок, хонасозӣ, кашфи оташ, ҳунари бофандагӣ, силоҳсозӣ, кишту кори зироат ва ѓайраро омӯхтанд. Дар замони шоҳони зикршуда ҷашнҳои қадимаи эронинажод Сада, Наврӯз, Меҳргон ба миён омаданд.

Дар майдони набарду корнамоӣ пахлавонони зиёде ба миён меоянд. Ба монанди: Соми Наримон, Зол, Рустам, Гударз, Бежан, Сиёвуш, Исфандиёр, Суҳроб, Афросиёб, як қатор занони шуҷоъ ва далер, аз қабили Гурдофарид, Рудоба, Манижа, Фарангис, Таҳмина, ки дар достон образҳои мусбӣ тасвир ёфтаанд. Аз давраи Дорою Искандару Ашкониён қисми сеюми «Шоҳнома» қисми таърихии он оѓоз мегардад.

Достони Ардашери Бобакон калонтарин ва саргузаштии «Шоҳнома» мебошад, ки дар асоси манбаъҳои таърихӣ навишта шудааст.

Фирдавсӣ дар ин қисм ҷангу ҷидолҳоро тасвир карда, ба ѓайр аз образи шоҳон образи намояндагони табақаҳои иҷтимоӣ, мардуми меҳнаткаш, деҳқонону косибон, занону духтарони одии деҳот, Маздаки шӯришгар, сипоҳиёнро бо сардории Баҳроми Чӯбина, аҳли санъатро тасвир кардааст. Дар ин қисм инчунин дар бораи робитаҳои илмиву фарҳангии Эрону Ҳиндустон ва ҷашнҳои гуногун сухан меравад.

Муаллифи ҳамоса ҳамчунин дар бораи давлатдорӣ, коргузорӣ, боҷхоҳӣ, аҳволи мардумони табақаҳои гуногун, масъалаи таълиму тарбияи ҷавонон дар замони Хусрави Анӯшервон сухан ронда, дар ин қисмат панҷ ҳазор байт бахшидааст.

Матни аслии достон аз тасвири таърихии 50 подшоҳи Эронзамин (аз Каюмарс то Яздигурди 3) таркиб ёфтааст.

Ҳаким Фирдавсӣ асари худро дар замоне навишт, ки давлати бузург ва мутамаркази Сомониён гирифтори кашмакашиҳои дохилӣ буд. Вале аз рӯзе, ки Фирдавсӣ бо таълиф намудани ин асар шуруъ карда буд, хеле вақт гузашт. Дар ин муддат давлати Сомонӣ аз по афтода, аз ҳомиёни шоир касе намонда буд. Он гоҳ шоир аз рӯйи маслиҳати яке аз одамони хайрандеш «Шоҳнома»-ро ба Султон Маҳмудии Ѓазнавӣ, ки ба сари ҳокимият омада буд, тақдим намуд. Дар «Таърихи Систон» омадааст: «Абулқосим Фирдавсӣ «Шоҳнома» бар Султон Маҳмуд чандин рӯз ҳамехонд. Маҳмуд гуфт: — Ҳамаи «Шоҳнома» худ ҳеҷ нест, магар ҳадиси Рустам ва андар сипоҳи ман ҳазор мард чун Рустам ҳаст. Абулқосим гуфт: — Надонам андар сипоҳи ту чанд мард чун Рустам бошад, аммо он донам, ки ҳеҷ банда чун Рустам офарида нашуд. Ин бигуфт ва бирафт. Малик Маҳмуд вазирро гуфт: — Ин мардак ба таъриз маро дурӯѓзан хонд. Вазираш гуфт: — Бибояд кушт. Ҳарчанд талаб карданд, наёфтанд».

Ин рафтори султонро дида, Фирдавсӣ ҳаҷвияе навишт, ки боиси ѓазаби Султон Маҳмуди Ѓазнавӣ гардид. Ӯ фармон дод, ки Фирдавсиро дастгир карда, ба зери пои фил партоянд. Фирдавсӣ аз таъқиби одамони Султон аз шаҳр ба шаҳр гурехта, ниҳоят соли 1020 ба ватани худ баргашт. Фирдавсӣ интиҳои умри худро дар ватанаш Тӯс мегузаронад. Сипас, тобистони соли 1020 аз олам чашм мепӯшад.

«Шоҳнома» бо забонҳои гуногуни дунё тарҷума ва нашр шудааст. Ҳамосаи Фирдавсӣ аз тамоми ҳамосаҳои хурду бузурги қахрамонӣ ва миллии мардумони гуногун бо он имтиёз дорад, ки дар назари суханофарин ба воқеоти олам, саргузаштти сарнавишти инсонҳо, моҳияту маънии зиндагӣ нақши калон дорад ва танҳо бо нақлу тасвири рӯзгори қаҳрамонон иқтифо наварзида, ҳар ҷое, ки раво дидааст, ҷаҳонбинӣ ва фалсафаи худро баён кардааст. Шоир доир ба масъалаҳои гуногуни зиндагӣ панду андарз офаридааст.

«Шоҳнома»-и оламшумули Фирдавсӣ яке аз шоҳкориҳои адабиёти ҷаҳон аст. Муаллифи ҳамосаи бузург бо ду мақсад ин асарро эҷод кардааст:

1) дубора эҳё кардани таърихи халқи форсу тоҷик;

2) тоза нигоҳ доштани забони тоҷикӣ.

Бо ин мақсад Фирдавсӣ ба миллати тоҷик хизмати бузург кардааст. Шоир тавонистааст, ки забони адабиро бо забони зиндаи халқ иваз намояд. Забони «Шоҳнома» хеле равону сода буда, дар он қаҳрамониҳои бемислро дидан мумкин аст. Алломаи машҳури Эрон Муҳаммад Алии Фурӯѓӣ дар бораи бузургии «Шоҳнома» чунин гуфтааст: «Зиёда аз ин тасдиқ менамоем, ки ин яке аз дурдонаҳои адабиёти ҷаҳонӣ мебошад. Ман бояд гӯям, ки «Шоҳнома» бузургттарин ёдгории адабии инсоният аст».

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар китобҳои худ, бахусус, «Тоҷикон дар оинаи таърих» ва «Забони миллат- ҳастии миллат»

чандин маротиба дар бораи мақоми Фирдавсӣ ва «Шоҳнома»-и ӯ андешаҳои худро баён намуданд.

Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки Пешвои миллат ба «Шоҳнома» ҳамчун сарчашмаи таърихӣ ва сиёсӣ менигаранд, ки нақши созанда дар ҳувияти миллӣ дорад.

Пешвои миллат таъкид мекунад, ки «Шоҳнома» барои миллати тоҷик рамзи ваҳдату иттиҳод мебошад. Қаҳрамонони асар Рустам, Суҳроб, Сиёвуш ва дигарон намунаи ҷасорат, адолат ва вафодорӣ мебошанд. Маҳз тавассути чунин симоҳои ҳамосавӣ насли ҷавон метавонад аз таърихи гузашта сабақ бигирад ва дар роҳи ватандорӣ устувор гардад.

Дар суханрониҳои расмӣ Пешвои миллат борҳо изҳор намуданд, ки «Шоҳнома» сарчашмаи тарбияи маънавии ҷомеа аст ва ҳар як ҷавон бояд онро омӯзад, зеро он мисли оинаи воқеияти таърихӣ ва ахлоқӣ хизмат мекунад.

Соли ҷорӣ аҳолии мамлакатамон туҳфаи боарзиши Пешвои миллатамонро хушнудона ва бо як эҳсоси ватандӯстона қабул карда, дар ҳаққи Президенти хирадманду миллатдӯсти тоҷик суханҳои нек гуфтанд. Бо гирифтани туҳфаи Пешвои миллат ва мутолиаи он ҳар як сокини мамлакат аз таърихи гузаштаи ниёгон огоҳ мегардад.

Мо, омӯзгорон ва насли калонсол кӯшиш менамоем ба фарзандону шогирдонамон талқин намоем , то ин китобро хонанд ва аз таъриху фарҳанги гузаштаамон бохабар гарданд. Дар замири онҳо ҳисси ватандӯстию хештаншиносӣ ва худогоҳии миллиро тарбия менамоем, ки ин дар баланд бардоштани маърифату фарҳанги онҳо мусоидат мекунад.

Хушбахтона, ман низ аз ин туҳфаи арзишманд, яъне «Шоҳнома» бенасиб намондам ва миннатдории худро ба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор менамоям.

Бобошоева Ҳавасмоҳ

китобдори китобхонаи МДТ-и «Коллеҷи тиббии шаҳри Кӯлоб ба номи Раҳмонзода Р. А.»