Бемориҳои сироятӣ яке аз мушкилоти асосии соҳаи тиб ва тандурустӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ маҳсуб меёбанд. Онҳо на танҳо ба саломатии шахс таъсир мерасонанд, балки дар баробари густариши фавқулодда ва эпидемияҳо ба системаи тандурустӣ ва иҷтимоии ҷомеа низ таъсири калон мерасонанд. Мақолаи мазкур ба таҳлили намудҳои гуногуни бемориҳои сироятӣ, механизмҳои сироят, таъсири онҳо ба системаи иммунии инсон ва чораҳои пешгирӣ ва табобатӣ равона шудааст. Мафҳумҳои асосии иммунология ва омилҳои ҳассосият ба сироятҳо низ мавриди баррасӣ қарор гирифтаанд.
Бемориҳои сироятӣ ҳамчун бемориҳои пайдоишашон ба организмҳои микроорганизмҳо вобаста, имрӯз яке аз масъалаҳои муҳими тандурустӣ ба ҳисоб меравад. Вирусҳо, бактерияҳо, занбӯруғҳо ва паразитҳо метавонанд боиси сирояти инсон гарданд ва таъсири гуногун ба системаи иммунии организм дошта бошанд.
Бемориҳои сироятӣ метавонанд аз рӯи типи агенти сироятӣ ба гурӯҳҳои зерин тақсим шаванд:
Вирусҳо: Масалан, ВНМО, COVID-19, грипп, вируси гепатит. Вирусҳо ҳуҷайраҳои организмро ба худ муҳоҷим мекунанд ва боиси ихтилоли функсияи ҳуҷайраҳо мегарданд. Ҷавоби иммунӣ метавонад ба вуҷуд омадани антителаҳо ва ҳуҷайраҳои махсуси T-лимфоситҳоро дар бар гирад.
Бактерияҳо: Масалан, Salmonella, Mycobacterium tuberculosis. Бактерияҳо метавонад боиси бемориҳои шадид ва музмин шаванд. Ҷавоби иммунӣ бештар бо фагоцитоз ва фаъолшавии ҳуҷайраҳои муборизавӣ алоқаманд аст.
Занбӯруғҳо: Масалан, Candida, Aspergillus. Аксар вақт дар шахсони бо иммунитети паст пайдо мешаванд ва метавонад боиси бемориҳои музмин гардад.
Паразитҳо: Масалан, Plasmodium (асосан сабаби малярия), Giardia. Ин агентҳо боиси бемориҳои системавӣ мегарданд ва таъсири дарозмуддати сироятиро ба вуҷуд меоранд.
Таъсири бемориҳои сироятӣ ба системаи иммунии инсон
Системаи иммунии инсон ду қисм дорад:
Иммунияи табиӣ (innate immunity) – ҷавоби зуд ба агентҳои сироятӣ бо ҳуҷайраҳои фагосит ва моддаҳои сироятии гуногун.
Иммунияи худомӯз (adaptive immunity) – ҷавоб боиси ташаккули антителаҳо ва ҳуҷайраҳои T ва B барои бартараф кардани сироят ва сохтани хотираи иммунӣ мегардад.
Бемориҳои сироятӣ метавонанд ба системаи иммунии инсон таъсири мустақим ва ғайримустақим расонанд. Масалан:
Вируси HIV ҳуҷайраҳои CD4+-ро аз байн мебарад ва ба иммунитети ҳуҷайравӣ таъсир мерасонад.
Бемории домана яке аз бемориҳои сироятӣ мебошад, ки дар таърих бо эпидемияҳои васеъ ва маргбор маъруф аст. Бактерияи Yersinia pestis, ки асосан дар хазандагон ва хармоҳо зиндагӣ мекунад, бо роҳи газидани кирми хармо ба инсон интиқол меёбад.
Дар давраи асрҳои миёна, эпидемияҳои домана, ки бо номи “Марги Сиёҳ” маъруф буданд, миллионҳо нафарро куштаанд. Ҳатто имрӯз домана дар баъзе минтақаҳои Осиё, Африка ва Амрикои Ҷанубӣ ҷойҳои эндемикӣ дорад.
Сатҳи фавт аз бемории домана вобаста ба шакли клиникӣ ва таъхир дар табобат метавонад аз 30% то 90% бошад. Пешгирии беморӣ асосан тавассути назорати кирмҳо, табобати фаврӣ ва чораҳои беҳдоштӣ амалӣ мешавад.
Вараҷа бемории вирусиест, ки бо захмҳои зуд-зуд пайдо ва зуд-зуд хушкшаванда ба вуҷуд меояд. Вируси Varicella zoster асосан тавассути қатраҳои хурди ҳавоӣ ва тамос бо ашёи шахсии сироятшуда паҳн мешавад.
Аксари бемориҳо дар кӯдакон сабук мегузаранд ва одатан бо иммунитети дарозмуддат анҷом меёбанд. Вале дар калонсолон, шахсони бо иммунитети паст ва занони ҳомила, беморӣ метавонад боиси мушкилоти ҷиддӣ гардад, аз ҷумла пневмония, энцефалит ва бемориҳои музмин.
Бемориҳои занбӯруғӣ гурӯҳе аз бемориҳо мебошанд, ки аз ҷониби организмҳои якҳуҷайрагии занбӯруғ (фунгусҳо) ба вуҷуд меоянд. Ин бемориҳо метавонанд ба инсон, ҳайвонот ва растаниҳо таъсир расонанд. Занбӯруғҳо организмҳои гетеротрофӣ буда, барои рушд ва такрор талаботи муҳити намнок ва гарм доранд.
Инфексияҳои пӯст ва луобпардаи инсон: Масалан, кандидоз (Candida), микозҳои пой ва мӯй (дерматофитозҳо).
Бемориҳои системавӣ ва шадид: Масалан, аспергиллёз (Aspergillus) ва криптококкоз (Cryptococcus), ки асосан дар одамони бо иммунитети заиф рух медиҳанд.
Бемориҳои растаниҳо: Масалан, милдью (Peronospora), руда (Puccinia) ва кафшер (Botrytis), ки ба истеҳсолоти кишоварзӣ ва сифатнокии ҳосил таъсир мерасонанд.
Занбӯруғҳо одатан бо спораҳо паҳн мешаванд. Спораҳо метавонанд тавассути ҳаво, об, ҳайвонот ё алоқаи мустақим ба организмҳои осебпазир ворид шаванд. Ҳар як навъ беморӣ шароитҳои муайяни муҳити зистро афзал медонад; масалан, микозҳои пӯсти инсон одатан дар муҳити намнок ва гарм инкишоф меёбанд.
