ТОҶИКИСТОН – ПЕШОҲАНГИ МАСОИЛИ ҲИФЗИ ПИРЯХҲО ДАР ҶАҲОН

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари баланди Созмони Милали Муттаҳид таклиф барои эълон намуданди «Даҳсолаи байналмилалии об баҳри рушди устувор барои солҳои 2018-2028»-ро пешниҳод намуд, ки ин яке аз иқдомҳои наҷиб ва дурандешонаи Сарвари давлати тоҷикон ба ҳисоб рафта, ба истифодаи сарфакоронаи об, таъмин намудани аҳолӣ бо оби нушиданӣ дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва глобалӣ равона гардидааст.

Ҳамзамон, 3 марти соли 2021 Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқоти якуми Панели сатҳи баланд оид ба масъалаҳои об ва иқлим, ки дар сиғаи видеоконференсия баргузор гардид, иштирок ва оид ба масъалаҳои об ва иқлим суханронӣ намуданд. Чорабинӣ таҳти раёсати Дабири кулли Созмони байналмилалии обуҳавошиносӣ Петери Таалас сурат гирифта, дар он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Маҷористон Янош Адер, Раиси СММ-Об, Президенти Хазинаи байналмилалии рушди кишоварзӣ (IFAD) Гилберт Ҳунгбо, сарони ҳукуматҳои як қатор кишварҳо, инчунин, коршиносони байналмилалӣ иштирок карданд. Президенти мамлакат сабаби асосии тағйирёбии иқлимро дар обшавии босуръати пиряхҳо дар натиҷаи гармшавии глобалӣ маънидод карданд.

Дар ҳақиқат, проблемаи мазкур аз муҳимтарин ва масъалаи ҳаёту мамоти инсон дар рӯи замин буда, тамоми давлатҳои ҷаҳон бояд, ки дар фикри бартарафсозии он бо роҳи пешгирӣ аз обшавии пиряхҳо яке аз омилҳои асосии ҳастӣ дар сайёра бошанд. Дар чорабинии мазкур бо ҷиддияти том аз босуръат об шудани ях дар Арктика, Антарктида ва Гренландия ишора гардид.

Пиряхҳо дар куҳҳои Осиёи Миёна ва дигар минтақахои ҷаҳон хеле кам шуда, бо суръат об мешаванд. Дар натиҷа, нигарониҳо зиёд мешаванд, ки тағирёбии иқлим метавонад норасоии обро афзоиш диҳад ва ба экосистемаҳо, истеҳсоли ғизо ва саломатӣ таъсири манфӣ расонад.

Мутахассисони Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо давоми моҳҳои июн-августи соли 2022 ҷиҳати таҳқиқ ва омӯзиши пиряхҳои Федченко, Хирсон, РГО ва пиряхҳои ҳавзаи кӯлҳои Қароқӯл ва Искандаркӯл корҳои муҳими пажӯҳишӣ анҷом додаанд.

Таҳлили коршиносон нишон медиҳад, ки пиряхҳо дар Тоҷикистон дар даҳсолаҳои охир зиёда аз сеяки ҳаҷми худро аз даст доданд. Дар маҷмуъ ҳаҷми пиряхҳои Тоҷикистон ба 845 км3 баробар буда, масоҳаташон 6-8% ҳудуди мамлакатро ташкил медиҳад. Тибқи маълумоти охирони ҳавосанҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Конвенсияи чорчӯбавии СММ оид ба тағйирёбии иқлим, масоҳати пиряхҳо то 8,5 км2 коҳиш ёфтааст. Имрӯз мувофиқи арзёбиҳои гуногун дар пиряхҳои Тоҷикистон 550 км3 об мавҷуд аст. Ба шиддати обшавии пиряхҳо, дар баробари таъсири тағйирёбии иқлим, то андозаи муайян ба хушкшавии баҳри Арал низ мусоидат намудааст.

Имрӯз ҷомеаи ҷаҳонӣ аҳаммияти ин ташаббусҳоро дарк намуда, обшавӣ ва аз байн рафтани манбаъҳои оби тозаи нӯшокиро дар сайёра эҳсос менамояд ва дар оянда фалокатҳои зиёди ҷонӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодиро дар қисмати бештари давлатҳо чораҷӯӣ менамояд.

Ин пешниҳод ҳамаи давлатҳоеро сари як масъалаи барои инсоният муҳим ҷамъ овард, ки дар он саҳми Перзиденти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон беназир аст. Таҳқиқи пиряхҳои Помир, ки онҳо 60% масоҳати яхбастаи Осиёи Миёнаро ташкил медиҳанд, имконият медиҳад, ки тағйирёбии иқлим дар якчанд ҳазорсолаи охир муайян карда шавад.

Тибқи назари мутахассисон Тоҷикистон маркази бузурги яхбандии замони муосир дар Осиёи Марказӣ мебошад. Пиряхҳои дар ҳудуди кишвари мо воқеъбуда на фақат фароҳамоварандаи захираҳои оби тоза, балки танзимкунандаи оби дарёҳо ва иқлим мебошанд. Пиряхҳо ва барфҳои доимии Тоҷикистон манбаи асосии таъмини оби дарёҳои ҳавзаи баҳри Арал мебошанд.

Мавриди зикр аст, ки захираҳои обии сарвати бебаҳо ва боигарии миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд, ки ба онҳо пиряхҳо, дарёҳо, кӯлҳо ва обанборҳо ва дигар сарчашмаҳои обӣ дохил мешаванд. Сарчашмаи асосии захираҳои обии Тоҷикистон пиряхҳо ва барфҳои доимӣ мебошанд.

Пешвои миллат таъкид менамоянд, ки «обшавии босуръати пиряхҳо, ки сарчашмаи асосии оби тоза ба шумор мераванд, раванди нигароникунанда мебошад ва мо бояд барои пешгирӣ аз он чораҳои муассир ва муштарак андешем».

Воқеан ҳам ҳадафи асосии ташаббуси Тоҷикистон дар самти ҳифзи пиряхҳо ҷалби таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба муҳиммияти ин масъала ва андешидани чораҳои қатъӣ ҷиҳати коҳиш додани таъсири манфии раванди глобалии тағйирёбии иқлим ба пиряхҳо мебошад.