НАҚШИ ТАШАББУСҲОИ ҶАҲОНИИ ЭМОМАЛӢ РАҲМОН ДАР ҲАЛЛИ МУШКИЛОТҲОИ ОБӢ-ЭКОЛОГӢ

Раванди ҷаҳонишавӣ ва рушди босуръати истеҳсолӣ, боис ба он гардидааст, ки иқлими сайёра ҳамасола гарм гардида, боиси ба амал овардани ҳаргуна харобиҳо ва проблемаву мушкилотҳои обӣ-экологӣ гардад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки узви комилҳуқуқи СММ маҳсуб меёбад, дар ҳалли мушкилотҳои ҷаҳонӣ саҳми назарраси худро гузоштаистодааст. Аз он ҷумла дар ҳалли мушкилотҳои обӣ-экологӣ нақши ташаббусҳои ҷаҳонии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хело назаррас арзёбӣ карда мешаванд.

Аз тарафи СММ эълон шудани соли 2025- “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, 21 март – “Рўзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” бо таклифи Пешвои тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон эҳтироми байналмилалии Тоҷикистонро боз ҳам баланд намуд. Дар Тоҷикистон аз нисф зиёди (беш аз 60%) захираҳои обии Осиёи Миёна ташаккул меёбанд. Сиёсати давлату ҳукумат баҳри истифодаи самараноки об дар принсипи ҳамкории судманди кишварҳо равона гардидааст.

Ҳукумати мамлакат сиёсати истифодаи самаранок ва ҳифзи захираҳои обиро чӣ дар кишвар ва чӣ дар миқёси минтақа суботкорона пеш мебарад. Дар тарбияи ҷавонон омўзиши аҳамияти истифода ва моҳияти обҳои кишвар, тағйирёбии иқлимро ҳамчун маводҳои кишваршиносӣ ва воситаи тарбияи ифтихори миллӣ ва ватандўстӣ зимни таҳқиқ ва омўзиши фанҳои таълимии муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ҳаматарафа истифода бурдан мумкин аст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зиёда аз чоҳор бор аҳамият, мазмун ва моҳияти оби тозаро аз минбари калонтарини СММ пешниҳод намуд, ки яке аз мушкилотҳои ташвишовари ҳазораи нав маҳсуб меёбад [1,5].

Дар асоси омўзиш ва таҳлили ҳуҷҷатҳо оиди об, ҳамкорӣ дар соҳаи об, экология, тағйирёбии иқлим таклиф ва пешниҳодҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нақши аввалиндараҷаро касб намудаанд[2, 24].

Ташаббусҳои ҷаҳонии Эмомалӣ Раҳмонро вобаста ба обу-экология дар ин мақола мо мавриди таҳқиқ қарор дода, методологияи онро бо чунин тартиб муайян намудем:

1. Бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷониби Ассамблеяи Генералии СММ қабул шудани резолютсияи «Соли 2000- соли Сулҳ»;

2. «Соли 2003 – Соли байналмилалии оби тоза»;

3. Даҳсолаи байналмилалии «Об барои ҳаёт солҳои 2005 – 2015»;

4. «Соли 2013- соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об»;

5. Даҳсолаи байналмилалии амалиёт «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028»;

6. 14 декабри соли 2022 аз тарафи СММ эълон шудани соли 2025- “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” ва 21 март – “Рўзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” [3, 20].

«Қабул намудани резолютсияи махсуси Ассамблеяи Генералии СММ доир ба масъалаи ҳаётан муҳим ғояи соли байналмилалии оби тоза» — ро мантиқан инкишоф медиҳад ва ҷавобгӯи маҷмӯи қоидаҳои Эъломияи ҳазорсола мебошад [4. 5].

Бо ибтикори Раиси Маҷмаи умумии Созмони милали Муттаҳид 22 –юми марти соли 2018-дар Рӯзи умумиҷаҳонии захираҳои об ба раванди татбиқи Даҳсолаи нави байналмилалӣ оид ба об, ҳусни оғоз бахшидашуд, ки дар ин раванд хизматҳои Эмомал Рамон хел калон мебошад.

Ҷаҳонишавии мушкилотои байналмилалӣ дар замони муосир ба муаммоҳои об ҳам таъсир расониданд. Ҳаракатҳо барои таъмини аҳолии ҷаҳон бо оби тоза ва пешниҳодҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амалӣ шуда истодааст. Ҳамаи ин ибтикорот дар масъалаи дарки амиқи нақши нодири об дар ҳаёти сайёраи замин саҳми арзишманд гузоштаанд.

Дар асоси маълумотҳои СММ дар давоми як рўз дар натиҷаи норасоии оби тоза тақрбан 200000 одам мефавтанд, дар давоми як сол бошад 60-65 млн одам ба ҳамин ҳолат дучор мешаванд. Имрўз дар олам зиёда аз 2 млрд нафар одамон аз норасоии оби тоза танқисӣ мекашанд.

Агар дар асоси таклифи Раиси тоҷикони ҷаҳон, Асосгузори Тоҷикистони соҳибистиқлол, Асосгузори сулҳ ва ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба масъалаи оби тоза аз имрўз эътибор дода нашавад, соли 2050 нисфи аҳолии ҷаҳон аз норасоии оби тоза танқисӣ мекашанд. Дар давоми зиёда аз ду даҳсола муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари СММ ҷомеаи ҷаҳониро огоҳ менамоянд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд карда буданд: «Ҳамкориву ҳамгироии самаранок, одилона ва барои ҷонибҳо судманд дар соҳаи об метавонад таконбахши рушди муштараки кишварҳое гардад, ки онҳоро ҳавзаҳои умумии об ба ҳам мепайвандад».

Моҳи октябри соли 2003 намояндагони Тоҷикистон дар рафти кори Комитети 2 – юми иҷлосияи 58 –уми Ассамблеяи Генералии СММ ба саҳми давлатҳои узви СММ лоиҳаи резолютсияи Даҳсолаи байналмилалии амалиёти «Об барои ҳаёт» барои солҳои 2005 -2015 бо ҳуҷҷати эзоҳӣ расонида шуд, ки дар он далелҳои Тоҷикистон оид ба қабул намудани қатъномаи мазкур нишон дода шудааст.

16 октябри соли 2003 намояндагии доимии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар СММ якҷоя бо департаментҳо оид ба иқтисодиёт, масъалҳои маишӣ ва ахборӣ, ҷамъиятии котиби СММ бо иштироки созмони байналмилалии

ташкилоти «Мутаҳидгардонии арзишҳои замин» Конференсияи «Об барои ҳаёт: диди тоза ба бӯҳрони ҷаҳонии об» -ро даъват намуданд.

Иштироккунадагони коференсия, ки байни онҳо сафирони назди СММ, олимони намоёни сайёра ва коршиносон дар соҳаи ҳифзи муҳити зист

буданд, пешниҳод дар бораи солҳои 2005 — 2015 эълон намудани

Даҳсолаи байналхалқии амалиёт об барои ҳаёт» — ро ҷонибдорӣ карданд.

20 октябри соли 2003 намояндагони Тоҷикистон дар комитети дуюми СММ, нияти хешро оид ба расман ворид намудани лоиҳаи Қатъномаи об, ки бо гурӯҳи ҳайатҳо мувоиқа шудааст, изҳор доштанд.

27 октябри соли 2003 дар маҷлиси рӯзонаи комитети дуюми Ассамблеяи Генералии СММ ҳайати Тоҷикистон аз номи 78 давлати узви лоиҳаи резалюсияи Даҳсолаи байналхалқии амалиётӣ «Об барои ҳаёт» барои солҳои 2005 -2015 пешниҳод намуд. Ҳуҷҷати мазкурро сафири Тоҷикистон дар СММ Рашид Олимов муарифӣ намуда, қайд кард, ки даҳсола давъат ба амал меорад, ки тамоми он кӯшишҳо ва иқдомҳои андешидашуда ё ба нақша гирифта шуда, дар сатҳи системаи СММ ва дигар созмонҳои байналмилалӣ, сохторҳои ҳукумати ҷамъиятҳои шаҳрвандӣ, доираи корчалонҳо мутаҳид карда шавад. Ҳамзамон барои инкишофи ғояҳои нав ва муайян кардани роҳи дурусти ҳалли масъалаҳои дар сатҳи байналхалқӣ мувофиқа шуда, дар соҳаи захираҳои оби тоза дар миқёси ҷаҳонӣ, минтақавӣ, миллӣ ва маҳаллӣ таҳкурси тайёр карда шавад.

5 ноябри соли 2003 намояндагии доимии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди СММ бо ҳамкории барномаи озуқаи СММ чорабинии мавзуи – муарифии «Ҳисоботи миллӣ оид ба рушди инсоният барои соли 2003» — ро ташкил кард, ки он ба зироатҳои обии Тоҷикистон бахшида шуд. Дар ин чорабинӣ бо маърӯзаи асосӣ сафири Тоҷикистон дар СММ Рашид Олимов, муовини аввали маъмури Барномаи озуқаи СММ З. Дябре, муовини Котиби Генералии СММ А. Чоутхури, деректори Раёсати захираҳои обии департаменти масъалаҳои иҷтимоию иқтисодии Котиботи СММ М. Денго баромад карданд. Иштирокдорони ин муаррифӣ беш аз 100 сафиру кормандони Котиботи СММ ба форуми байналхақии обӣ тоза, ки дар Душанбе гузашт ва ба ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи даҳсолаи байналхалқии амалиёт «Об барои ҳаёт» барои солҳои 2005 -2015 баҳои баланд гирифт [5,11].

8 декабри соли 2003 ҳайати Тоҷикистон 6 даври машваратҳои бисёрҷониба ва бештар аз 700 вохӯрӣ, сӯҳбат ва гуфтушунидҳои дуҷонибаро бо мақсади таҳияи матни қобили қабули санад ва ҳосил шудани мувофиқа ҷиҳати қабули резолютсияи лоиҳаи пешниҳод кардаи Ҳукумати Тоҷикистон оид ба «Об» — ро гузарониданд.

9 декабри соли 2003 Кумитаи дуюми резолютсияи Даҳсолаи байналхалқии амалиёти «Об барои ҳаёт» барои солҳои 2005 -2015 –ро ҳайати Тоҷикистон дар СММ пешниҳод карда буд, якдилона тасдиқ кард. Дар ниҳоят ҳаммуалифони он ҳайатҳои 141 давлати узви СММ гардид.

23 декабри соли 2003 Ассамблеяи Генералии СММ бидуни муҳокима дар асоси мувофиқа резолютсияи Даҳсолаи байналхалқии амалиёти «Об барои ҳаёт» барои солҳои 2005 -2015 — ро қабул кард. Резолютсияи нави қабул намудаи Ассамблеяи Генералии СММ пешниҳод кардааст хосияти ҷамъавӣ дорад. Ҳадафи ниҳоии даҳсолаи байналхалқии амалиёти «Об барои ҳаёт» барои тадбиқи вазифаҳое, ки дар Эъломияи ҳазорсола пешгирии истифодаи ғайри оқилонаи захираҳои об аз тариқи таҳияи стратегияи фаъолияти хоҷагии об дар сатҳи минтақавӣ, миллӣ ва маҳаллӣ, ки ҷиҳати дастрасии одилона ба об ва пешниҳоди кофӣ, ҳамчунин ҳалли яке аз вазифаҳои умдаи ҳадафи рушд дар остонаи ҳазорсола, маҳз «Ду баробар коҳиш додани шумораи аҳолии Замин, ки ба оби безарар таъмин нестанд», кӯмак менамояд. Резолютсияи мазкури СММ ба Тоҷикистон амалан барои 10 сол дар рӯзномаи байналхалқии об нақши пешбаранда дод.

Соли 2013-Соли байналхалқии ҳамкорӣ дар соҳаи об-баргузории Конференсия бо иштироки намояндагони 80 давлатҳо ва 60 ташкилотҳои бонуфузи байналмиллалӣ дар моҳи августи соли 2013 дар шаҳри Душанбе. Натиҷаҳо: Муайян кардани мавқеи Тоҷикистон дар ҳалли масоили глобалии экологӣ, хатари кӯли Сарез, обшавии пиряхҳо, ифлосшавии техногении обҳои зеризаминӣ ва ғайра буданд.

Қатъномаи даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028», ки 20 -21 июни соли 2018 дар Кохи Сомонӣ, бўстонсарои шаҳрии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Конференсияи байналмилалии сатҳи баланд оид ба Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028» баргузор гардид, обрў ва эътибори Тоҷикистон боз ҳам пурқувваттар шуд. Барои иштирок дар конференсия сарони давлатҳо ва ҳукуматҳои Покистон, Туркманистон, Афғонистон, беш аз 1500 коршинос аз 100 давлати ҷаҳон ва даҳҳо созмонҳои байналмилалию минтақавӣ ба Тоҷикистон ташриф оварданд ва дар он захираҳои бузурги оби нўшокиро ба манфиатҳои умум мавриди баҳрабардорӣ қарор дода, ҳуҷҷатҳои аҳамияти таърихӣ дошта бо иштироки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қабул карда шуд[6,6].

Пешвои миллат дар иҷлосияи 63-юми СММ баромад намуда, ҳалли се масъалаи асосии ҷомеаи башариро пешниҳод намуданд, ки ҳалли ин масъалаҳо дар шароити ҳозира хеле муҳим арзёбӣ мегарданд. Ин масъалаҳо тағйирёбии иқлим, таъминоти бехатарии озуқаворӣ ва таъминоти оби тозаро дар бар мегирад. Тағйирёбии иқлим ва масъалаи об дар тараққиёти хоҷагии халқ вазифаи асосӣ- пойдевориро мебозад ва обро нодуруст истифода бурдан мумкин нест. Аз он ҷумла, об дар инкишофи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқи кишвар, дар инкишофи ҳунарҳои мардумӣ ва сайёҳӣ аҳамияти калони умумибашарӣ доранд. Дар шароити ҷаҳонишавии муносибатҳои байналмилалӣ яке аз масоили мубрами иштироки Тоҷикистон дар иқтисодиёти ҷаҳон -об мебошад ва барои ҳалли масъалаҳои об пешниҳодҳои ҳалкунандаро тавсия кардаанд. Дар амалӣ гардидани он иштирок кардани тамоми давлатҳои ҷаҳон зарур ва шарт аст.

Хулоса, дар ҳалли мушклотҳои об, тағйирёбии иқлим, экология ва дипломатияи об дар ҷаҳон, саҳми Пешвои миллат — Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ниҳоят калон буда, таклиф ва пешниҳодҳои ў аз ҷониби Ассамблеяи Генералӣ СММ ва дигар созмонҳои бо нуфузи ҷаҳонӣ мавриди дастгирии омма қарор мегирад.

Ҳар як фарди тоҷик бояд ҳамчун фарзанди бунёдкору ташаббускори кишвар дар амалӣ гардидани Барномаҳои дар боло қайд гардида, саҳми муқаддаси фарзандии хешро гузошта, дар рафти амалишавии онҳо ҳиссаи назарраси худро дошта бошад.